Намоишгоҳи нави Осорхонаи Бритониё ба фарҳанги ғанӣ дар ин масирҳои бостонӣ тасаввурот медиҳад, аммо сафар ба Осиёи Марказӣ чизҳои бештарро пешкаш мекунад – меъмории аҷиб, ғизои хуб ва сайёҳии аҷиб.
Як марвориди хурди кӯҳӣ, ки дар миёни Афғонистон ва Чин ҷойгир шудааст, Тоҷикистон аз соли 2009 ба ин сӯ тағйир ёфтааст. Сипас, соати 3-и шаб ба пойтахти хурдакак Душанбе фуруд омада, иҷозаи сайёҳӣ ва номаи даъватнома дар даст ба фурудгоҳи камодам ва шаҳре расидам, ки бо чанд чароғҳои барқӣ мунаввар шудааст. Акнун раводид лозим нест ва дар Душанбе ҳама чиз беҳтар шудааст.
Майдонхои бешумори сохтмон пойтахтро вайрон мекунанд. Театрхои кухна, чойхонахо ва дигар бинохое, ки дар солхои Хокимияти Шӯравӣ сохта шуда буданд, бисёр вайрон карда шудаанд. Роҳи марказии шаҳр, хиёбони Рӯдакӣ бо дарахтони баркамол пӯшонида шудааст ва бо муҷассамаҳо, фаввораҳо ва боғҳо он яке аз зеботарин кӯчаҳои Осиёи Марказӣ боқӣ мемонад.
Забони тоҷикӣ як навъи забони форсӣ аст ва роҳи асосии Душанбе ба номи устоди адабиёти форсии асри 10 Рӯдакӣ, ки дар марзҳои имрӯзи Тоҷикистон ба дунё омадааст, номгузорӣ шудааст. Дар баробари Қуръон китобҳои ашъори Рӯдакӣ аз ҳама бештар дар Тоҷикистон харидорӣ мешаванд.
Вақте ки ман аз намоишгоҳи Роҳи Абрешим дар Лондон (то 23 феврали соли 2025) дидан кардам, ду чиз ба ёдам омад. Аввалан, истилоҳи “Роҳи Абрешим” як нишони мувофиқ барои ҷуғрофиёи паҳншуда, қаламравҳои рӯҳии норавшан ва ҷадвали замонест, ки тақрибан аз соли 200 то милод то соли 1400-ро дар бар мегирад. Нақши тоҷикон дар муваффақияти Роҳи абрешим муҳим буд.
Аҷдодони тоҷикони муосир суғдиёни машҳур буданд, ки ҳамчун миёнаравҳо ва савдогарони дурдаст дар тиҷорати шарқ ва ғарб бартарӣ доштанд ва нуфузи онҳо тақрибан дар соли 500-и милодӣ ба авҷи аъло расида буд. Пойтахти онҳо маркази тиҷоратии Мараканда (Самарқанд) буд, ки ҳоло дар Ӯзбакистон аст, вале то ҳол ҷамъияти зиёди тоҷикон дорад.
Абрешим танҳо як ашёи қиматбаҳо буд, ки дар ин роҳи тӯлонии тиҷорат мубодила мешуд. Роҳи абрешим мубодилаи ҳама чизро аз гранатҳо (беҷода) ва шиша то ғояҳо ва динҳо дар саросари сарҳадҳои бешуморро дар бар мегирифт.
Ҳангоми сафари охирини худ ба Душанбе, дар Осорхонаи миллии Тоҷикистон гӯшвораи тиллои ба шакли сфинксро дидам, ки синнаш беш аз 2000 сол дорад. Он дар наздикии шаҳр пайдо шуд. Парчаҳои қадимии Буддоҳо, ки дар Тоҷикистон низ ёфт шудаанд. Намоишгоҳи Осорхонаи Бритониё пешрафти буддизмро дар Осиёи Марказӣ тавассути ашёе, ки бори аввал аз Тоҷикистон ба қарз (муваққатан) гирифта шудааст, нишон медиҳад.
Бо як микроавтобус аз Душанбе, ҳамон тавре, ки соли 2009 сафар карда будам, ба Панҷакент равон шудам. Ҳамин ки мо аз пойтахт берун шудем, кӯҳҳо пайдо шуданд. Осорхонаи Панҷакент бахшида ба Рӯдакӣ, ки дар наздикии Панҷакент ба дунё омадааст, қобили дидан аст. Аммо он чизе, ки воқеан қобили дидан аст, «Помпеи Осиёи Марказӣ», макони бостоншиносии Панҷакенти бостонӣ мебошад, ки дар айвонаш харобаҳои шаҳр ва қалъаи як замон муҳими суғдӣ ҷойгир аст.
Бостоншиносон аз ин макон ганҷҳои зиёде, аз ҷумла фрескаҳои асри ҳаштумро, ки дар осорхонаи Душанбе ба намоиш гузошта шудаанд ва бахшҳои дигари фрескаҳое, ки ба Осорхонаи давлатии Эрмитажи Санкт-Петербург бурда шудаанд, кашф кардаанд. Панчакент аз хисоби роххои савдо ва замини хосилхези назди дарёи Зарафшон инкишоф ёфт.
Дар Панҷакент ҳам як ду бозорҳои хубе ҳастанд, ки мураббо, нони тару тоза ва чакаи ғафси болаззат мефурӯшанд. Агар шумо дӯстдори мева бошед, шумо метавонед лимуҳои тоҷикиро низ харед, ки пӯсташ тунук ва мисли олу ҳамвор аст.
Ҳар чизеро, ки ба шумо маъқул аст, захира кунед, хусусан агар шумо дар атрофи Ҳафткӯл, як силсила ҳавзҳои фирӯзии саманд дар кӯҳҳои Фонн дар Тоҷикистон сайругашт кунед, ки масирҳои сайёҳии олиро пешкаш мекунанд. Дар ҳоле ки ин кӯҳҳо нисбатан дастрасанд, Помири баланд ё Боми Ҷаҳон дар дигар канори кишвар он қадар дастрас нестанд, аммо дар ҳақиқат имкониятҳои зебои сайёҳӣ доранд.
Боре барои расидан ба Хоруғ, дарвозаи ин кӯҳҳо чипта ба як ҳавопаймои хурдакак харида будам, ки ҳамагӣ чанд метр дуртар аз канораҳои тези кӯҳҳои 7000-метра парвоз мекард. Дафъаи дигар бо микроавтобус баргаштам. То ба Душанбе расидан 16 соат лозим шуд.
Дар шаҳри Хуҷанд, ки дар шимоли Тоҷикистон воқеъ аст, сафар бароҳаттар хоҳад буд, ки онро дарахтони зардолу ва киштзорҳои гандум печонидаанд ва ҳама аз маҷрои дарёи Сир, Яксарти бостонӣ ғизо мегиранд, ки Искандари Мақдунӣ ва лашкарҳояш дар он ҷо замоне қаиқ савор шуда меҷангиданд.
Сарчашма: The Guardian